Αμερική, δεκαετία '60. Μια ομάδα ψυχολόγων μελετά τεχνικές πρόκλησης φόβου στα ζώα.
Ευρήματα:
1) η πρόκληση φόβου μπορεί να μεθοδευτεί και
2) μετά το πείραμα, το πειραματόζωο δεν αντιδρά αλλά παραμένει απαθές και υποταγμένο, περιμένοντας την κακή του μοίρα να επιστρέψει.
Αντίστοιχα πειράματα που έγιναν σε ανθρώπους φέρουν παρόμοια αποτελέσματα. Όταν οι ζωντανοί οργανισμοί αποτυγχάνουν συστηματικά να ελέγξουν τι πρόκειται να τους συμβεί, εξελίσσονται σταδιακά σε απαθείς και δυσπροσάρμοστοι και παραιτούνται από οποιαδήποτε προσπάθεια να αντιδράσουν σε επερχόμενα δυσάρεστα συμβάντα, ακόμα κι όταν η δράση είναι εφικτή και έχει πιθανότητες να είναι αποτελεσματική.
Ο άνθρωπος ή το ζώο ανατρέχει στο πεπρωμένο και δημιουργεί εξαρτήσεις από περιστάσεις και από ανθρώπους που τους αισθάνεται ''πιο ισχυρούς''. Εάν οι συνθήκες αυτές παραταθούν, εκδηλώνει νοητική σύγχυση, εξουθένωση, απάθεια, συναισθηματικές διαταραχές και ψυχοσωματικά προβλήματα.
Δύο είναι οι προϋποθέσεις της επίκτητης αδυναμίας:
1) συνθήκες περιβάλλοντος , που σταθερά ξεπερνούν τον έλεγχο του υποκειμένου (π.χ. όταν μονίμως δεν ξέρει κανείς τι του ξημερώνει) και
2) η εκτίμηση ότι οι δυσμενείς συνθήκες είναι αναπότρεπτες (πχ. όταν μόνο η υποταγή προτείνεται ως η μοναδική σωτήρια λύση και καμία άλλη).
Κάθε ομοιότητα του ψυχολογικού εργαστηρίου του '60 με την ελληνική κοινωνία σήμερα θα μπορούσε να πει κανείς ότι αποτελεί ειρωνεία εντελώς συμπτωματική.
Στην περίπτωση όμως που δεν είναι σύμπτωση αλλά σύμπτωμα παράλληλων κοινωνικών πειραματισμών, θα είχε ενδιαφέρον να αναλογιστεί κανείς τις προσωπικές και συλλογικές ευθύνες αλλά και δυνατότητες υπέρβασης των πειραματικών ευρημάτων στην πράξη.
Υπάρχουν σίγουρα τρόποι αντίδρασης και αντιμετώπισης του κινδύνου της προσωπικής και συλλογικής αλλοτρίωσης. Τρόποι απομάκρυνσης από την διαμόρφωση και παγίωση των παραπάνω δυσάρεστων και επικίνδυνων, τόσο για το άτομο όσο και για το σύνολο, ψυχικών διαταραχών.
Καταρχάς, θα μπορούσε ο καθένας να μην παραδίδει τον εαυτό του αμαχητί, να μην το βάζει κάτω, να μην στενοχωριέται. Να ελπίζει, να αισιοδοξεί για το καλύτερο και να πιστεύει στον ερχομό του. Όλα αλλάζουν και τίποτα δεν μένει για πάντα το ίδιο. Η πίστη στην αλλαγή και η πεποίθηση ότι αυτή θα αποβεί ωφελιμότερη της ισχύουσας κατάστασης προοιωνίζει και διασφαλίζει την πραγματοποίηση της αλλαγής αυτής.
Έπειτα, με όλες μας τις δυνάμεις επιβάλλεται να αντιστεκόμαστε στην πνευματική μας υποδούλωση. Να μην πιστεύουμε άκριτα όσα μας παρουσιάζουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Να ψάχνουμε πάντα να ακούσουμε και την αντίθετη άποψη ή τις άλλες απόψεις και, έπειτα, ήρεμα και ψύχραιμα να κρίνουμε. Πρόκειται για τη ζωή μας και το μέλλον μας.
Να είμαστε πολύ προσεχτικοί, μέσα στα πλαίσια των δημοκρατικών διαδικασιών, στο θέμα της εκλογής των προσώπων εκείνων που ορίζονται να αποφασίσουν για την οικονομική και εθνική μας εξέλιξη αλλά και όσων, σε τοπικό επίπεδο ορίζονται να δώσουν λύσεις σε θέματα της καθημερινότητάς μας.
Να φροντίζουμε να ελέγχουμε το παρελθόν και τα πεπραγμένα των υποψηφίων, τις θέσεις που έχουν εκφράσει κατά καιρούς και τις μεθόδους που έχουν χρησιμοποιήσει στην προσωπική και επαγγελματική πορεία της ζωής τους.
Η εντιμότητα, η διάθεση να βρίσκει λύσεις, που να ικανοποιούν όσο το δυνατόν περισσότερους.
Η αποτελεσματικότητα, η φιλοπατρία, η ειλικρίνεια, η πίστη στις αρχές της αλληλεγγύης και του σεβασμού της διαφορετικότητας και η γνώση της καθημερινότητας και των πραγματικών προβλημάτων και προβληματισμών των πολιτών θα πρέπει να είναι τα ουσιώδη χαρακτηριστικά εκείνου του ανθρώπου που θα επιλέγουμε σε κάθε επίπεδο για να μας εκπροσωπεί.
Ασφαλώς, να δείχνουμε αντοχή στις ταλαιπωρίες και να αγωνιζόμαστε ακούραστα για την ανατροπή των προβλημάτων μας.
Στις θελκτικές προτάσεις ¨γρήγορης σωτηρίας¨ να στεκόμαστε με πολλές επιφυλάξεις. Να μην δεχόμαστε να μας ¨πουλάνε¨ εκδούλευση, να κατακρίνουμε όποιον το κάνει για τη στάση του και να απομακρυνόμαστε από τέτοιες τακτικές και ¨ανταλλαγές¨. Να επιλέγουμε εμπεριστατωμένες προτάσεις και σύννομες και δίκαιες διαδικασίες.
Να φροντίζουμε να μαθαίνουμε τα δικαιώματά μας και τις υποχρεώσεις μας. Έτσι κανείς δεν θα μπορεί να μας εξαπατά και, σε τέτοια περίπτωση, μπορούμε να το αντιλαμβανόμαστε εγκαίρως και να υπερασπιζόμαστε ανάλογα τις θέσεις μας.
Σε κάθε έναν που επιβουλεύεται τα νόμιμα δικαιώματα ή συμφέροντά μας, πολίτη ή κράτος, μπορούμε με βάση τους νόμους να αντιδράσουμε, ομαδικά ή ατομικά. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η αντίδραση αυτή έχει κόστος, οικονομικό και ψυχολογικό αλλά έχει και κέρδος. Εξασφαλίζει στον καθένα μας την ελευθερία να υπάρχει και να αποφασίζει ο ίδιος για τη ζωή του.
Ο καθένας λοιπόν προσωπικά αλλά και ενταγμένος σε ομάδες, με ανθρώπους που μας συνδέουν κοινοί στόχοι ζωής, ενισχύει το ¨θέλω¨ του και τη φωνή του και, εκφράζοντας την απαίτηση του για όσα θεωρεί ότι πρέπει να γίνουν προς το καλύτερο, προωθεί την αλλαγή που επιθυμεί.
Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται η συμμετοχή μας σε ό,τι μας αφορά. Δεν επιτρέπεται να κοιτάζουμε ως θεατές το σκηνικό που μας στήνουν χωρίς να εκφράζουμε τις απόψεις και τις αντιρρήσεις μας.
Οι ίδιοι καταρχάς οφείλουμε να ακολουθούμε τις αρχές που απαιτούμε από τους άλλους να εκφράζουν και με κάθε τρόπο να συμμετέχουμε ενεργητικά.
Να προσερχόμαστε στις συζητήσεις των επαγγελματικών μας φορέων, έτσι όπως εκφράζονται μέσα από τα συλλογικά μας όργανα, να εκφράζουμε τις απόψεις μας και να συμμετέχουμε σε κάθε νόμιμη κινητοποίηση που αποφασίζεται.
Να είμαστε, τέλος, έτοιμοι για δράση και να σκεφτόμαστε και να προτείνουμε κάθε φορά τρόπους που θα μπορούν να μας φέρουν πιο κοντά στο επιθυμητό αποτέλεσμα.
Να λέμε όχι στην απάθεια. Να είμαστε έτοιμοι να αποδεχτούμε και να σεβαστούμε την άποψη της πλειοψηφίας χωρίς αυτό να ανακόπτει την προσπάθειά μας για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. ΕΛΠΙΔΑ, ΣΘΕΝΟΣ, ΓΝΩΣΗ, ΕΠΙΜΟΝΗ, ΔΡΑΣΗ.
Ζέφη Νικολάου
Καθηγήτρια - Θεολόγος
Αντιπρόεδρος Ε.Λ.Μ.Ε Τρικάλων
